Wspólne dziedzictwo, wspólna przyszłość. Centralne muzea pomorskie wspólnie prezentują dzieje i kulturę Pomorza

Punktem wyjścia koncepcji jest historyczny fakt istnienia dwóch kolekcji i dwóch muzeów zajmujących się historią i sztuką Pomorza: w Szczecinie i w Greifswaldzie. Realizacja projektu ma doprowadzić do tego, by wystawy stałe obu muzeów tworzyły uzupełniające się i kompatybilne narracje na temat kultury i dziejów historycznego regionu, prowadzone z odmiennych perspektyw narodowych oraz uwzględniające specyfikę instytucji.

W Muzeum Narodowym w Szczecinie powstanie prezentacja kultury i sztuki od czasów najdawniejszych do schyłku epoki nowożytnej, podzielona na trzy wystawy: prehistorii Pomorza (w budynku Muzeum narodowego w Szczecinie – Muzeum Tradycji Regionalnych przy ul. Staromłyńskiej 27) oraz sztuki średniowiecznej i nowożytnej (w gmachu Muzeum Narodowego w Szczecinie przy Wałach Chrobrego); ich odpowiedniki w Pomorskim Muzeum Krajowym już funkcjonują. Z kolei w Muzeum w Greifswaldzie zrealizowana zostanie ekspozycja dotycząca dziejów Pomorza w XX wieku, której odpowiada otwarta w 2015 r. ekspozycja Muzeum Narodowego w Szczecinie – Centrum Dialogu Przełomy.
Zwiedzanie będzie się odbywało z pomocą multimedialnej aplikacji, zastępującej dawne audioprzewodniki (osobom nieposiadającym własnych smartfonów urządzenia będą wypożyczane przez Muzeum). Wystawom towarzyszyć będą polsko-niemieckie katalogi, a także propozycje edukacyjne (m.in. obejmujące strefy edukacyjne w przestrzeni ekspozycyjnej). W końcowym etapie prezentacje obu partnerskich muzeów zostaną wirtualnie połączone przez stworzenie wspólnej prezentacji internetowej.

Projekt wpisuje się w długofalową koncepcję rozwoju Muzeum Narodowego w Szczecinie – jego przyszły kształt ma być syntezą muzealnych osiągnięć miasta, zarówno niemieckich, jak i polskich.

Monumentalny gmach na Hakenterrase, obecnie Wały Chrobrego, ponownie będzie Muzeum Sztuki, nie tylko europejskiej, ale i światowej, uwzględniającej zbiory zgromadzone przez szczecińskich kolekcjonerów, podróżników i badaczy przez ostatnich 100 lat. Kolekcja sztuki europejskiej, została rozszerzona o zbiory sztuki polskiej, obejmujące wiele dzieł sztuki współczesnej, zgromadzone przez muzealników polskich.

Ostatecznym celem rozwoju Muzeum jest budowa jego brakującej części, czyli skrzydła od strony miasta, które pozwoli w przyszłości harmonijnie połączyć wszystkie kolekcje w jeden program Imago Mundi (Obraz świata).

Projekt dofinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR)

PROGRAM  Program Współpracy Interreg VA Meklemburgia-Pomorze Przednie / Brandenburgia / Polska w ramach celu "Europejska Współpraca Terytorialna” Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) INTERREG VA

NUMER I TYTUŁ PROJEKTU  – Wspólne dziedzictwo, wspólna przyszłość. Centralne muzea pomorskie wspólnie prezentują dzieje i kulturę Pomorza

Dofinansowano ze środków finansowych Województwa Zachodniopomorskiego

OKRES REALIZACJI  Projekt jest realizowany w latach 2018-2021

BUDŻET PROJEKTU Całkowity - 2.841.871,77 EUR (w tym część MNS: 1.437.871.76 EUR) Wnioskowana wysokość dofinansowania z Interregu (85 %) - 2.415.590,99 EUR (w tym część MNS - 1.222.190.99 EUR)

POMORSKIE MUZEUM KRAJOWE W GREIFSWALDZIE (POMMERSCHES LANDESMUSEUM) znajduje się w Greifswaldzie, około 150 km na północny-zachód
od Szczecina.

Jego misją jest upowszechnianie i promowanie dziejów i kultury Pomorza, regionu, dziś znajdującego się po obu stronach polsko-niemieckiej granicy. Muzeum oprócz imprez kulturalnych, oferuje odwiedzającym dwie wystawy stałe i jedną czasową, zmieniającą się średnio raz na cztery miesiące.

Pierwsza stała ekspozycja poświęcona jest dziejom Pomorza od czasów prehistorycznych do końca XIX wieku (docelowo do początków XXI w.). Warto przypomnieć, że w odróżnieniu od polskiej nomenklatury, termin Pomorze dotyzy w tym przypadku terenów od ujścia rzeki Recknitz (Reknica) na zachodzie, po ziemię lęborsko-bytowską na wschodzie. Z niewielkimi zmianami były to niegdyś ziemie Księstwa Pomorskiego Gryfitów, a następnie powstałej w XIX wieku i istniejącej do końca ostatniej wojny pruskiej prowincji Pomorze.

Drugą wystawę stałą oglądać można w galerii, gdzie zaprezentowano malarstwo od okresu baroku po wiek XX. Podziwiać można tu dzieła m.in. Caspara Davida Friedricha, Philippa Ottona Rungego, Vincenta van Gogha, Maxa Libermanna czy Aleksieja Jawlenskiego.

MUZEUM NARODOWE W SZCZECINIE jest największą instytucją kultury na Pomorzu
Zachodnim. Należy do grupy dziewięciu polskich muzeów wyróżnionych w nazwie
tytułem „narodowe” – ze względu na rangę i ponadregionalne znaczenie posiadanych
zbiorów.

Muzeum gromadzi, chroni, zapewniając trwałość istnienia, opracowuje i udostępnia powierzone dziedzictwo narodowe: dzieła sztuki oraz zabytki kultury materialnej –
muzealia archeologiczne, etnograficzne i nautyczne. Istotnym celem jest tworzenie
szerokiej płaszczyzny wymiany myśli naukowej w różnych dyscyplinach wiedzy –
zgodnie z profilem posiadanych kolekcji.

Swoją misję muzeum realizuje poprzez prezentację zbiorów w ramach stałych ekspozycji, organizowanie wystaw czasowych oraz różnorodnych wydarzeń artystycznych, konferencji naukowych, spotkań popularnonaukowych, a także działalność edukacyjną i wydawniczą. Będąc instytucją zaufania publicznego, jest depozytariuszem pamięci o przeszłości, ale również żywym centrum kultury – miejscem, które aktywnie uczestniczy w procesie kształtowania świadomości historycznej i postaw społecznych.

Muzeum Narodowe w Szczecinie w duchu wielokulturowego, transgranicznego dialogu i współpracy buduje regionalną, narodową oraz europejską tożsamość Pomorza Zachodniego i jego mieszkańców.


GALERIA SZTUKI ŚREDNIOWIECZNEJ POMORZA ZACHODNIEGO Kurator: Kinga Krasnodębska Termin realizacji: maj 2020

Wystawa poświęcona będzie sztuce i historii Pomorza Zachodniego w okresie średniowiecza. Kolekcja pomorskiej sztuki średniowiecznej, której historia sięga lat dwudziestych XIX w., jest jedną z najcenniejszych w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie i w ogóle w polskich zbiorach muzealnych.

Charakterystyka obiektów - Na ekspozycję wybrana została grupa ponad 80 obiektów o reprezentatywnym dla epoki i kolekcji charakterze. Kryterium wyboru stanowią względy artystyczne oraz znaczenie dla historii i kultury regionu. Większość dzieł to obiekty sakralne powstałe na przestrzeni od XII do lat 30. XVI w. Są to przede wszystkim rzeźby drewniane związane z kultem religijnym, a także inne elementy wyposażenia i wystroju kościołów m.in. dzwony z brązu, rzeźbione kamienne kolumny i chrzcielnice, czy złocone monstrancje relikwiarze. Cennym uzupełnieniem z zakresu świeckiej kultury materialnej epoki będą przedmioty użytkowe: przede wszystkim broń, monety i biżuteria.

Tematyka - Zestawienie obiektów powstałych na przestrzeni całej epoki umożliwi prześledzenie rozwoju kultury artystycznej od stylistyki romańskiej przez styl przejściowy aż po kolejne nurty stylu gotyckiego. Pozwala także na ukazanie wielowątkowości kolekcji pod względem tematyki i typów dzieł, charakterystycznych dla religijności okresu średniowiecza w Europie oraz ukazanie ich regionalnej specyfiki, często zależnej od upodobań miejscowego mecenatu. Ekspozycja będzie odnosiła się niemal do wszystkich aspektów historycznych związanych z funkcjonowaniem kultury chrześcijańskiej na Pomorzu Zachodnim do okresu reformacji. Przybliży dzieje chrystianizacji Pomorza Zachodniego, umożliwi prześledzenie przemian związanych z włączeniem regionu w struktury chrześcijańskiej Europy, przybliży proces rozwoju gospodarczego najważniejszych ośrodków w regionie, a także odnosić się będzie do korelacji polityczno-artystycznych regionu mających wpływ na rozwój tutejszej sztuki.

1. Pierwsza grupa obiektów – chronologicznie najstarszych - będzie prezentowana w wyodrębnionej przestrzeni holu. Wśród nich znajdą się dzieła związane z chrystianizacją Pomorza Zachodniego, kulturą ugrupowań zakonnych, wyposażenia świątyń chrześcijańskich, a także odnoszące do rozwoju ważnych ośrodków miejskich takich jak Kołobrzeg i Szczecin. Na ekspozycji prezentowane będą m.in. cenny zespół romańskich elementów architektonicznych z wystroju dawnego klasztoru cysterskiego Kołbaczu, niezwykle dekoracyjna romańska antaba w kształcie głowy lwa z kolegiaty w Kołobrzegu, wczesnogotyckie figury kultowe tronujących Madonn, kamienne chrzcielnice czy słynny Skarb z Podzamcza, zawierający cenną grupę biżuterii średniowiecznej z XIV i XV wieku.
2. Kameralna przestrzeń sali przedświetlikowej przeznaczona będzie do prezentacji niewielkich obiektów – obficie polichromowanych i złoconych ołtarzy oraz rzeźb ołtarzowych. Chronologicznie dzieła prezentują rozwój stylistyki średniowiecznej na Pomorzu Zachodnim w wieku XV i początku XVI, czyli w okresie rozkwitu rzeźby gotyckiej na Pomorzu. Tematyka dzieł i ich pierwotna rola w obrębie świątyni chrześcijańskiej odnoszą do jednego z ważniejszych zagadnień średniowiecznego chrześcijaństwa związanych z kultem świętych, znacząco kształtującego kulturę obyczajową w okresie średniowiecza.
3. Największa przestrzeń ekspozycyjna wystawy – sala świetlikowa – przeznaczona będzie dla dzieł o najwyższej randze, zarówno ze względu ma monumentalną skalę i wysoką klasę artystyczną obiektów, a przede wszystkim z uwagi na ikonografię odnoszącą się do fundamentalnych postaci i idei chrześcijaństwa oraz doktryny średniowiecznego Kościoła. Głównym akcentem przestrzeni będzie niezwykle subtelny i pełny dworskiego liryzmu Krucyfiks z Kamienia Pomorskiego - najbardziej okazałe i najcenniejsze dzieło w kolekcji sztuki średniowiecznej. Towarzyszyć mu będą m.in. monumentalnych rozmiarów płaskorzeźbiony ołtarz pasyjny z Wkryujścia wiązany z fundacją Bogusława X, jednego z najważniejszych książąt pomorskich oraz Poliptyk Świętojański ze Stargardu, zawierający obszerny cykl przedstawień malarskich ilustrujących życie Marii i Jezusa oraz Jego męczeńską śmierć, a także monumentalnych rozmiarów scenę Chrztu Chrystusa w Jordanie.

UKRYTE ZNACZENIA SZTUKA XVI I XVII WIEKU NA POMORZU Kurator: Monika Frankowska-Makała Termin realizacji: wrzesień 2020

Jednym z najważniejszych wydarzeń, które wpłynęły na charakter sztuki pomorskiej XVI i XVII wieku było przyjęcie luteranizmu w 1534 r. Zmiana wyznania wywarła wpływ na sposób wyposażania kościołów, w których pojawiły się dzieła wyrażające nowe programy ideowe i posługujące się nowymi sposobami obrazowania, niekiedy o regionalnej specyfice. Jednocześnie Pomorze znalazło się w kręgu wpływów artystycznych innych krajów protestanckich, z którymi łączyły je związki polityczne i dynastyczne. Przede wszystkim była to Saksonia, jak również Brandenburgia i Meklemburgia. Na dwory pomorskie w Szczecinie i Wołogoszczy przybywali również artyści z dalszych ośrodków, przede wszystkim z Niderlandów, ale także z Włoch. Dwór, przyciągając twórców, był miejscem wykształcania się nowych prądów, a odwiedzający Pomorze lub osiadający tu na stałe artyści realizowali zlecenia nie tylko książąt, ale też arystokracji i miejskiego patrycjatu, czego interesującym tego przykładem są znajdujące się w zbiorach MNS dzieła Davida Redtela i jego synów. Dla sztuki XVI i XVII w. duże znaczenie miało również oddziaływanie głównych ośrodków artystycznych Europy, przede wszystkim za pomocą bardzo wówczas popularnych wzorów graficznych. Dzięki nim pojawiły się w sztuce Pomorza obrazy wzorowane m.in. na dziełach, mistrzów niderlandzkich i flamandzkich (m.in. Rubensa), a także na pracach artystów włoskiego baroku. Oprócz tych dzieł na wystawie zaprezentowana zostanie również niewielka, ale interesująca kolekcja siedemnastowiecznych obrazów o tematyce rodzajowej, religijnej oraz pejzaży powstałych na terenie Flandrii, Holandii oraz Włoch, ukazująca europejski kontekst sztuki nowożytnej na Pomorzu. Na artystyczny obraz Pomorza XVI i XVII w. złożą się nie tylko obrazy i rzeźby, ale również zabytki rzemiosła artystycznego: dzieła złotnicze, kafle piecowe i zdobione przedstawieniami płyty żeliwne, broń oraz witraże.

Wystawa zaprezentowana zostanie w trzech salach, z podziałem na trzy tematy. Pierwszym będzie sztuka reformacji na Pomorzu, kolejnym: sztuka w kręgu dworu, a w ostatniej sali ukazane zostaną dzieła mistrzów włoskich i niderlandzkich, a także obrazy powstałe na Pomorzu na bazie wzorców graficznych.

Na wystawie przeplatać się będą dwie narracje: jedna, opowiadająca o sztuce na Pomorzu oraz druga, bardziej uniwersalna, mówiąca o nowożytnych dziełach sztuki jako nośnikach różnorodnych treści. Znaczenia te – alegorie, symbole, przesłania – często oczywiste dla dawnych odbiorców, dla współczesnego widza są już przeważnie nieczytelne i wymagają wyjaśnienia. Odnoszą się one do popularnych wówczas obrazów o wymowie moralizatorskiej, bazujących na przypowieściach i historiach biblijnych, do ikonografii protestanckiej czy treści heraldycznych. Rolą multimedialnego przewodnika po wystawie będzie przybliżenie widzowi znaczeń ukrytych w dziełach sztuki.


GŁÓWNE ZAŁOŻENIA WYSTAW REALIZOWANYCH W RAMACH PROJEKTU „WSPÓLNE DZIEDZICTWO, WSPÓLNA PRZYSZŁOŚĆ”

NOWOCZESNOŚĆ – Nowoczesna aranżacja wnętrz z profesjonalnym oświetleniem wydobywającym walory artystyczne eksponatów – Stworzenie odpowiednich warunków klimatycznych dostosowanych do wymogów konserwatorskich, w celu zapewnienia odpowiednich warunków cennym zabytkom kultury i sztuki Pomorza – Multimedia (kioski multimedialne w przestrzeni wystaw i przewodniki w formie aplikacji na tablety i telefony, z wykorzystaniem rozszerzonej rzeczywistości) przybliżające historię i pierwotne funkcjonowanie obiektów

EDUKACJA POPRZEZ ZABAWĘ – szeroka oferta edukacyjna, skierowana przede wszystkim do dzieci i młodzieży, popularyzująca sztukę i historię Pomorza – ścieżki zwiedzania za pomocą przewodnika w formie aplikacji multimedialnej na telefony i tablety – strefa zabaw i edukacji na Wałach Chrobrego – miejsce do zabawy i odpoczynku wyposażone w stoiska komputerowe z grami edukacyjnymi oraz elementy dotykowe - kopie eksponatów – stworzenie warunków do prowadzenia lekcji i warsztatów edukacyjnych, z szeroką ofertą materiałów edukacyjnych: gier, puzzli i zeszytów edukacyjnych

DOSTĘPNOŚĆ WYSTAW – aplikacje, ulotki i przewodniki – w trzech językach (polski, angielski i niemiecki), polsko- niemieckie katalogi wystaw – przystosowanie wystaw na Wałach Chrobrego dla osób niepełnosprawnych – specjalna oferta dla osób niedowidzących, niewidomych i głuchoniemych, przewodnik w języku migowym, kopie rzeźb do dotykowego poznawania - w strefie edukacyjnej, tyflografiki wybranych obiektów w formie plansz

OPRACOWANIA NAUKOWE Wystawom towarzyszyć będą trzy katalogi wystaw, podsumowujące prowadzone w ramach projektu prace naukowe, a także badania konserwatorskie. Bogato ilustrowane publikacje przyczynią się do popularyzacji kulturalnego dziedzictwa Pomorza oraz rozwoju badań nad dziejami i sztuką Pomorza Zachodniego.


KOLEKCJA ARCHEOLOGICZNA MUZ|EUM NARODOWEGO W SZCZECINIE

Zasobne, obejmujące dziesiątki tysięcy przedmiotów wykonanych ludzką ręką przed wiekami, zbiory zabytków archeologicznych oraz liczne archiwalia pozostające pod opieką Działu Archeologii, są najstarszą kolekcją Muzeum Narodowego w Szczecinie. Historia ich gromadzenia ma niemal 200 lat i sięga początków opieki nad zabytkami Pomorza oraz systematycznych zainteresowań kolekcjonerskich XIX-wiecznych miłośników i badaczy pomorskich starożytności. Przechowywane są tutaj zabytki odkrywane przypadkowo przez mieszkańców Pomorza, kolekcje przekazane przez dawnych zbieraczy, a przede wszystkim zespoły przedmiotów wydobytych w efekcie ratowniczych i systematycznych badań archeologicznych.

W zbiorach archeologicznych znajdują się zabytki odkryte na Pomorzu, od przedmiotów najstarszych, pochodzących z późnych okresów epoki lodowcowej, po nowsze, z początków czasów nowożytnych. Podzielone są one na kilka kolekcji: zbiory paleolityczne i mezolityczne; neolityczne; z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza; z okresu przedrzymskiego, wpływów rzymskich i wędrówek ludów; zbiory średniowieczne.

EPOKA KAMIENIA Zbiory ze schyłkowego okresu starszej oraz ze środkowej epoki kamienia (paleolit schyłkowy i mezolit) to przede wszystkim pojedyncze narzędzia oraz całe zespoły znalezisk wykonanych z krzemienia, głównie pochodzące z badań wykopaliskowych na terenie najdawniejszych obozowisk grup ludzkich na Pomorzu Zachodnim. Towarzyszą im przedmioty wykonane z kości i z poroża. Wśród nich szczególnie wyróżniają się zabytki reprezentujące sztukę zbieraczy i łowców epoki kamienia: laski magiczne z Rusinowa i Szczecina-Podjuch pokryte bogatym ornamentem z przedstawieniami postaci ludzkich.

Bogatsze pod względem surowcowym i formalnym są zbiory z młodszej epoki kamienia (neolit). Obejmują one zabytki odkryte na terenie osiedli oraz w grobach najstarszych społeczności rolniczych i pasterskich bytujących na ziemiach zachodniopomorskich pomiędzy V a II tysiącleciem p.n.e. Najliczniejsze zespoły zabytkowe pozyskane zostały w trakcie badań wykopaliskowych na ziemi pyrzyckiej, w rejonie Szczecina, na wyspie Wolin oraz w okolicach Cedyni. Wśród ozdób oraz przedmiotów codziennego użytku – takich jak naczynia gliniane, narzędzia i broń z krzemienia oraz z surowców skalnych, przybory z rogu i kości – na szczególną uwagę zasługuje amulet-figurka niedźwiadka wykonana z bursztynu, znaleziona w okolicach Słupska. Ten unikatowy zabytek łączy w sobie prostotę z trafnym oddaniem kształtu zwierzęcia w niezwykle miękkim zarysie oraz elegancję formy, dodatkowo podkreśloną przez charakter i barwę surowca.

EPOKA BRĄZU Kolekcja zabytków z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (II tysiąclecie p.n.e. – ok. IV wiek p.n.e.) jest najobszerniejszą częścią zbiorów archeologicznych Muzeum Narodowego w Szczecinie. Obfituje w znaleziska gromadne (skarby) wyrobów brązowych, w których występują ozdoby ciała, stroju, elementy uprzęży końskiej, narzędzia i broń. Wśród znalezisk pojawiają się również przedmioty wykonane ze złota, jak np. zdobiony naramiennik z Letnina. Trzon kolekcji stanowią przedmioty odkryte na terenie osad, a przede wszystkim bogate zespoły darów grobowych w postaci naczyń glinianych i zabytków metalowych, pozyskanych z licznych cmentarzysk ze środkowych i późnych okresów epoki brązu oraz z początków epoki żelaza.

Do najcenniejszych należy z pewnością pokaźny zestaw przedmiotów brązowych odkryty w tzw. grobie książęcym w okolicach miejscowości Banie. W jego skład wchodzą liczne ozdoby stroju i ciała, w tym: efektowna zapinka, naszyjniki, naramienniki, pierścionki, kolia, szpile, guziki, a także przybory toaletowe oraz narzędzia (m.in. noże, brzytwa).

STAROŻYTNOŚĆ Zbiory z okresów przedrzymskiego, wpływów rzymskich i wędrówek ludów pochodzą głównie z badań na cmentarzyskach i na terenie osiedli z okresu od ostatnich wieków przez Chrystusem po schyłek starożytności. Nie brakuje tu jednak również skarbów oraz znalezisk pojedynczych przedmiotów, w tym brązowych, srebrnych czy złotych monet z Cesarstwa Rzymskiego, a także monet bizantyjskich. W tej części zbiorów archeologicznych na szczególne wyróżnienie zasługują przedmioty odkryte w grobach, a przede wszystkim zabytki pochodzące z mogił arystokracji pochowanej w okolicach Lubieszewa, zaopatrzone m.in. w liczne importy z obszarów Cesarstwa Rzymskiego. Na uwagę zasługuje również kunsztownie i bogato zdobiona biżuteria kruszcowa, jak np. srebrne bransolety czy zapinki ze złotymi aplikacjami. Do unikatowych zabytków należy także duża srebrna, pozłacana zapinka palczasta ze schyłku starożytności.

ŚREDNIOWIECZE Kolekcja zabytków wczesnośredniowiecznych i średniowiecznych jest w przeważającej mierze efektem licznych badań przeprowadzonych na terenie nekropolii, miejsc kultu, osad, grodzisk i miast Pomorza Zachodniego. Asortyment zabytków pochodzących z tych badań jest bardzo szeroki. Cenną część zbiorów wczesnośredniowiecznych stanowią tzw. skarby siekańcowe – znaleziska gromadne złożone z przedmiotów (srebrnych ozdób i monet) celowo zniszczonych, niekiedy ważące po kilka kilogramów. Do unikatowych znalezisk należy natomiast brązowa misa romańska z Nowego Objezierza, zdobiona we wnętrzu przedstawieniami koronowanych postaci oraz scenami nawiązującymi do mitu o Herkulesie